Gedoemd tot (on)maakbaarheid

Het heeft wat tijd gekost, maar ik heb eindelijk het tweede deel van Mythos van Stephen Fry, Helden genaamd, opgepakt om te lezen. Méér Griekse mythologie, met één verschil: in dit boek staan de goden niet centraal, maar de heros, de Griekse helden. Sommigen volledig mens, sommigen halfgod, halfmens. Nu is de vraag waarom ik het boek lees, los van voor de tijd wat te doden en plezier te hebben. Auteur Stephen Fry belooft de lezers dat de oude Grieken en hun verhalen nog steeds relevant zijn, iets kunnen zeggen over de huidige situatie van de wereld en de mens een spiegel voor kunnen houden en een hart onder de riem kunnen steken. Het is hierom dat ik bij het verhaal van Herakles uitkom, of Hercules zoals de Romeinen hem noemde. Herakles was de zoon van de vrouw Danaë en oppergod Zeus en werd gehaat door Hera, godin van de Hemel en vrouw van Zeus. De ontrouw van Zeus maakte Hera woedend en liet een diepe haat in haar hart groeien voor Herakles, het product van Zeus' ontrouw. Gevolg: Hera nam bezit van Herkales' geest, waardoor hij in een opwelling zijn vrouw en kind vermoordde en doemde Herakles tot het vervullen van 12 opdrachten in dienst van koning Eurystheus. 

Enfin. Het verhaal van Herkales wordt een stuk beter en gedetailleerder in Helden beschreven dan ik hier kan, lees dus vooral dat boek, maar reden dat ik aan het verhaal moest denken van Herkales en zijn doem, komt door dit artikel uit de Groene, waar predikant Joost Röselaers van de Remonstrantse gemeente in Amsterdam-Zuid geïnterviewd wordt. Hij maakt het punt dat we allemaal in deze tijd, jongeren in het bijzonder, geconfronteerd worden met de onmaakbaarheid van het leven. Onze vrijheid wordt langs alle kanten beknot. Niet fijn, maar nodig. Al schiet het wat mij betreft op sommige punten de pan uit. Zo kunnen journalisten hun vak niet meer uitoefenen, omdat de WOB tijdelijk buiten werking is gesteld. We weten wat een hellend vlak het is als een overheid niet meer verplicht wordt om openheid van zaken te geven. En bejaarden sterven in hun verzorgingstehuis aan het eenzaamheidsvirus, omdat ze in de laatste tijd van leven hun geliefden niet meer kunnen zien. Tijd voor bezinning dus, over hoeverre het beschermen van de zwakken ten koste moet gaan van de grondrechten van het individu, waar een hand kunnen vasthouden en een zoen geven bijhoort, én wat mij betreft ook tijd voor journalisten om het kabinet, figuurlijk gesproken, over de balie te trekken.

Terug naar Herakles. Zijn we allen, net als Herkales, gedoemd tot een onontkoombaar lot? Is ons leven in wezen onmaakbaar? In de loop van het verhaal komt Herkales erachter dat hij weliswaar gedoemd is tot het vervullen van zijn opdrachten, maar dat hij tegelijkertijd zijn lot accepteert, er tot op zekere hoogte zelfs voor kiest. Door het vervullen van zijn taken verlost hij immers de Grieken van de meest verschrikkelijke monsters en leed. Daar haalt hij zijn zingeving uit. Maar het blijft een strijd tussen twee wereldbeelden: de predestinatie van de calvinisten, en tot op zekere hoogte ook die van de socialisten, en de maakbaarheid van de liberalen. Wat mij betreft zijn ze allebei tot op zekere hoogte waar. We zijn hoe dan ook gedoemd tot een bepaald lot – zij het door de wil van God, zoals de calvinisten zeggen, de omstandigheden van het leven zelf of onze afkomst, zoals de socialisten zeggen. We zijn geen tabula rasa. Aan de andere kant hebben we, goddank, onze vrije wil. We hebben de vrijheid om, binnen ons lot, keuzes te maken en zijn daardoor, zij het enkel tot op zekere hoogte, vrij. Zo laat het verhaal van Herakles zien. Stephen Fry doet zijn gelofte gestand. En Leonard Cohen heeft ook nog wat te zeggen: I have tried, in my way, to be free.