Deugen de meeste mensen?

Een aantal weken geleden las ik het boek De meeste mensen deugen van Rutger Bregman, uitgegeven door De Correspondent; het journalistieke platform dat belooft een dagelijks medicijn tegen de waan van de dag te zijn en dat voor mij veelal is. Het lezen van Bregmans boek kwam voor mij precies op het juiste moment; de dagelijkse portie ellende over klimaat, oorlog, en allerhande soorten leed veroorzaakt door de mens stemde me somber. Maar juist het beeld dat over de wereld en de mens in de media geschept wordt, is hetgeen waar Bregman, samen met andere journalisten werkzaam bij De Correspondent, zich tegen verzet. Het nieuws gaat over de uitzondering, niet over het alledaagse. Voorbeeld: vliegtuigcrashes. De ontwikkelingen in de vliegtuigtechniek hebben ervoor gezorgd dat vliegen steeds veiliger is geworden. Gevolg: het aantal vliegtuigcrashes neemt nog steeds af. Maar aangezien de media niet over het alledaagse bericht, neemt de berichtgeving over het aantal vliegtuigcrashes juist toe. Het gevolg hiervan is dat men denkt dat vliegen een gevaarlijke vorm van reizen is, zich zorgen maakt over de vlucht in de autorit naar het vliegveld, terwijl in werkelijkheid de kans om om te komen in een autogeluk op weg naar het vliegveld vele, vele malen grote is dan dat het vliegtuig waarmee gereisd zal worden neerstort.
 

Bregman probeert door middel van zijn boek het denkbeeld dat de mens een in en in kwaadaardig en egoïstisch wezen is omver te werpen. Dat doet hij door allerhande bewijs uit de geschiedenis en het heden op te werpen. De inwoners van London braken niet in acute paniek en anarchie uit tijdens de Blitz, maar werkten samen om de aangerichte schade te herstellen en de gewonden te verzorgen. Het Standford Prrison Expirment, dat nog steeds één van de belangrijkste experimenten uit de psychologie geacht wordt en dat beweert aan te tonen dat mensen in no time te veranderen zijn in wrede beulen, blijkt een farce. Lord of the Flies van William Golding blijkt geen realistisch verhaal, want toen schoolkinderen in de echte wereld strandden op een onbewoond eiland bewaarden ze de vrede en verzorgden ze de kinderen die gewond werden en namen ze hun taken over. De meeste slachtoffers in de oorlog komen door geschut vanuit de lucht en ver van het slagveld vandaan; de meeste soldaten in het slagveld schieten niet.

En zo voert Bregman honderden pagina's lang redenen op om aan te nemen dat het niet zo slechts gesteld is met de mens als we denken. Dat we aardige, sociale wezens zijn. Beter in staat om in groten getale samen te werken dan welke levend wezen dan ook.

En toch, en toch: mijn pessimisme is niet volledig de kop ingedrukt. De geschiedenis laat zich, naast door een hoop mooie, hoopvolle verhalen, kenmerken door een hoop bloedvergieten en ellende. De historicus Yuval Noah Harari vertelt in zijn boek Sapiens dat telkens wanneer de mens zich op een nieuwe plek vestigde er en masse soorten uitstierven. De bioloog Richard Dawkins toonde aan dat de mens een natuurlijke neiging tot tribalisme heeft. Vandaag de dag zijn er grote groepen mensen die vluchtelingen het licht niet in de ogen gunnen, omdat ze bang zijn om hun eigen privileges te veranderden. En dan nog de twee meest voor de hand liggende zwarte bladzijdes uit de geschiedenis: de slavernij en de holocaust.

Bregman verklaart deze zaken aan de hand van de stelling dat mensen in staat zijn tot het kwaad als ze geloven dat het kwaad wat ze doen juist het goede is. De Duitse Wehrmacht was zo' n effectief leger omdat de soldaten niet streden voor Hitler en het fascisme, maar voor de kameraden met wie ze in het leger zaten. Eichmann werd de architect van de holocaust, omdat hij ervan overtuigd was dat hij de mensheid een dienst verleende door het mogelijk te maken dat de joden uitgeroeid zouden worden. Slavenhandelaren en -houders meende religieuze gronden te hebben om te veronderstellen dat Afrikanen inferieure mensen waren. En mensen zijn vandaag de dag boos op vluchtelingen, omdat ze juist empathie voelen voor hun eigen omgeving, waarin mensen geen huis kunnen krijgen en banen worden overgenomen door migranten.     
Feit blijft dat het kwaad, ook al wordt dit dan veelal verkocht als goed, het kwaad blijft. Juist dat mensen gehersenspoeld kunnen worden om het kwade als het goede te zien, baart me zorgen.

Toch heeft het boek van Bregman me ervan overtuigd dat het lang niet zo slecht met de mensheid gesteld is als veelal gedacht wordt. Is de mens goed of kwaad? De waarheid ligt denk ik ergens in het midden. Maar Bregman laat zien dat de mens minstens net zo goed in staat is om goede dingen te doen als slechte. Wie het kwade zaait, zal het kwade oogsten. Maar wie het goede zaait, zal het goede oogsten ...

(De meeste mensen deugen is hier te bestellen.)