De Bijbel revisited #1: De Wet van Mozes (in het Nieuwe Testament)

Zoals ik eerder meldde, ben ik gestart met de Bijbel van kaft tot kaft te lezen. De komende tijd zal ik in een nieuwe serie artikels mijn bevindingen omtrent de Bijbel op dit blog delen. 

Inmiddels ben ik bezig met de laatste hoofdstukken van Numeri. Hierna rest Deuteronomium nog en dan zitten de eerste vijf boeken erop. Deze eerste vijf boeken staan in de joodse traditie bekend als de Thora en vormen de basis van de Tenach; het Oude Testament voor de christenen.

De laatste vier boeken van de Thora bevatten de Mozaïsche wet, waarbij zijdelings het verhaal van de zwerftocht van het Israëlische volk door de Sinaïwoestijn wordt verteld.

Mozes met de tien geboden - Rembrandt

In de christelijke kringen waarin ik mij bevind, wordt weinig aandacht besteed aan Mozes' wet. Dit lijkt me deels terecht. Jezus en het Nieuwe Testament – dat in het verlengde van Jezus' boodschap ligt – vertellen namelijk dat Jezus door de kruisdood de Wet heeft 'vervuld' en christenen vrijgemaakt zijn van de Wet. Spijswetten en dergelijke gelden niet meer; volgens het Nieuwe Testament is het zinloos om die te volgen. Apostel Paulus zegt door onder andere in de brief aan de Galaten hoofdstuk vijf het volgende over:

1 Christus​ heeft ons bevrijd opdat wij in vrijheid zouden leven; houd dus stand en laat u niet opnieuw een slavenjuk opleggen. 2 Luister naar wat ik, ​Paulus, tegen u zeg: als u zich laat ​besnijden, zal ​Christus​ u niets baten. 3 Ik verzeker u dat iedereen die zich laat ​besnijden​ verplicht is om de wet volledig na te leven. 4 Als u probeert door God als een rechtvaardige te worden aangenomen door de wet na te leven, bent u van ​Christus​ losgemaakt en hebt u Gods ​genade​ verspeeld. 5 Want door de Geest hopen en verwachten wij dat we op grond van geloof als rechtvaardigen worden aangenomen.
6 In ​Christus​ ​Jezus​ is het volkomen onbelangrijk of men wel of niet ​besneden​ is. Belangrijk is dat men gelooft en de ​liefde​ kent, die het geloof zijn kracht verleent.

Ik zou nog een tiental teksten kunnen citeren die in het verlengde van deze liggen. In essentie komt het, mijns inziens, hierop neer: Jezus heeft door de kruisdood de wet vervuld, christenen leven niet meer door de Wet, maar door genade. Het heeft hierom geen zin meer om de Wet letterlijk te volgen. 

Johannes lijkt dit in een enkele zin aan het begin van zijn evangelie perfect samen te vatten:

17 De wet is door ​Mozes​ gegeven, maar ​goedheid​ en waarheid zijn met ​Jezus​ ​Christus​ gekomen.

En toch, de Wet lijkt me nog steeds nuttig om te lezen. Jezus zegt immers in Matteüs 5:18 het volgende:

 18 Ik verzeker jullie: zolang de hemel en de aarde bestaan, blijft elke jota, elke tittel in de wet van kracht, totdat alles gebeurd zal zijn.

Ogenschijnlijk lijkt Jezus met deze uitspraak zijn apostelen tegen te spreken. Jezus zegt dat de Wet nog geldt, terwijl Paulus juist het tegenovergestelde lijkt te suggereren. Het gevaar schuilt dat men deze teksten los van hun context citeert en toepast. Dan is het ene uiterste dat iemand de gehele Wet gaat houden, want Jezus zei dat hij nog geldt.  Het andere uiterste is dan dat iemand de gehele Wet vergeet en 'opdoekt', want Paulus zei dat christenen zich geen slavenjuk hoeven op te leggen. 

Mijns inziens ligt de juiste exegese ergens in het midden. Jezus zegt in Matteüs 22 immers het volgende:

 34 Nadat de ​farizeeën​ hadden vernomen dat hij de ​sadduceeën​ tot zwijgen had gebracht, kwamen ze bij elkaar. 35 Om hem op de proef te stellen vroeg een van hen, een ​wetgeleerde: 36‘Meester, wat is het grootste gebod in de wet?’ 37 Hij antwoordde: ‘Heb de ​Heer, uw God, lief met heel uw ​hart​ en met heel uw ziel en met heel uw verstand. 38 Dat is het grootste en eerste gebod. 39 Het tweede is daaraan gelijk: heb uw naaste lief als uzelf. 40 Deze twee geboden zijn de grondslag van alles wat er in de Wet en de Profeten staat.’ 

In de brieven in het Nieuwe Testament worden soortgelijke zaken veelvuldig benoemt. De grote rode draad door de Wet heen is liefde. En in het verlengde van liefde ligt rechtvaardigheid. Die twee begrippen gaan als het ware hand in hand in Mozes' wet. 

De Wet geldt in zijn totaliteit niet meer, maar de geest ervan (liefde en rechtvaardigheid) geldt zeer zeker wel. Daarom lijkt het me nog steeds nuttig om de Wet te lezen. Men moet natuurlijk wel voor ogen houden dat de teksten in hun tijd en (vooral) context gelezen moeten worden. Maar al te vaak slaan christenen anderen om de oren met losse teksten uit de Bijbel, waarbij geen aandacht besteed wordt aan de context. Naar mijn idee is dit een handeling die rechtstreeks ingaat tegen het grote idee van de Bijbel: (Gods) liefde voor de mens en het leven in zijn totaliteit.

Paulus lijkt me dit wonderwel samenvatten in de beroemde teksten uit 1 Korinthe 13:

 1 Al sprak ik de talen van alle mensen en die van de ​engelen​ – had ik de ​liefde​ niet, ik zou niet meer zijn dan een dreunende gong of een schelle ​cimbaal. 2 Al had ik de gave om te profeteren en doorgrondde ik alle geheimen, al bezat ik alle kennis en had ik het geloof dat bergen kan verplaatsen – had ik de ​liefde​ niet, ik zou niets zijn. 3 Al verkocht ik mijn bezittingen omdat ik voedsel aan de armen wilde geven, al gaf ik mijn lichaam prijs en kon ik daar trots op zijn – had ik de ​liefde​ niet, het zou mij niet baten.

4 De ​liefde​ is geduldig en vol goedheid. De ​liefde​ kent geen afgunst, geen ijdel vertoon en geen zelfgenoegzaamheid. 5 Ze is niet grof en niet zelfzuchtig, ze laat zich niet boos maken en rekent ​het kwaad​ niet aan, 6 ze verheugt zich niet over het ​onrecht​ maar vindt vreugde in de waarheid. 7 Alles verdraagt ze, alles gelooft ze, alles hoopt ze, in alles volhardt ze.

(....)

13 Ons resten geloof, hoop en ​liefde, deze drie, maar de grootste daarvan is de ​liefde.  

En zo is het, want wie de letter door en door kent, maar de geest (liefde) niet, mist de kern van het christelijk geloof. Het gaat niet om het oordelen van mensen, verplicht zaken laten in het leven of anderen vanwege hun levensstijl afwijzen. Nee, het gaat om de ander onvoorwaardelijk, door alles heen, lief te hebben ...

De bijbelteksten uit dit artikel zijn ontleend aan de Nieuwe Bijbelvertaling © Nederlands Bijbelgenootschap 2004.