Geesje

In 2016 werden al van George Hendrik Breitners Meisjes in Kimono tentoongesteld in het Rijksmuseum. Dat was een unicum. De serie schilderijen van veertien stuks hangt normaliter verdeeld over allerlei musea. Soms blijven tentoonstellingen of schilderijen die gezien worden hangen in het geheugen, maken ze een diepe indruk, soms worden ze vergeten. Een deel van de Meisjes in Kimono behoort tot de schilderijen die ik niet zo één twee drie weer voor de geest kan halen. Gelukkig behoort naar mijn idee het mooiste schilderij uit de serie Meisje in witte kimono tot de vaste collectie van het Rijksmuseum, een schilderij dat ik niet snel zal vergeten, mede door een ansichtkaart die ik van mijn vader kreeg met Meisje in witte kimono erop, die voor een aantal boeken in de boekenkast staat. Het vraagt een hoop gepsychologiseer waarom Meisje in witte kimono er voor mij tussenuit springt, überhaupt waarom, bij gebrek aan een betere term, dat clichématige ‘geraakt worden’ gepaard gaat met het zien van het kunstwerk. Laat ik dat niet doen. Het schilderij op zichzelf zegt mijns inziens genoeg.  

Meisje in witte kimono - George Hendrik Breitner

Model voor de meeste van de kimono-schilderijen was Geesje Kwak, die ook model stond voor een aantal andere schilderijen, tekeningen en foto’s van Breitner. Wie naar één hiervan kijkt valt ongetwijfeld de karakteristieke schoonheid van Geesje op, maar ziet allicht ook de jeugdigheid van haar gezicht. Het maakt dat een deel van de werken, de naakten, een ietwat perverse nasmaak met zich kunnen meebrengen. Geesje Kwak was rond de leeftijd van zeventien toen ze voor Breitner poseerde, Breitner al midden dertig. Bij de tentoonstelling in het Rijksmuseum waren ook een aantal naaktfoto’s  van Geesje te zien. Of die vandaag de dag nog de zaal zouden halen, vraag ik me af. Waar de grens ligt tussen kunst en pornografie moet de toeschouwer zelf bepalen, maar zover men weet hadden Breitner en Geesje geen seksuele omgang met elkaar. Breitner hield in een aantekeningenboekje bij waar en wanneer ze voor hem had geposeerd en welk bedrag hij haar hiervoor verschuldigd was. Een strikt zakelijke relatie dus, hoogstwaarschijnlijk. Schilderen is natuurlijk ook ‘gewoon’ werk. 

Geesje Kwak, gefotografeerd door Breitner rond 1894 

Wie was Geesje Kwak? We weten niet bijster veel van haar. Ze werd geboren in 1877 in Zaandam en verhuisde op haar zestiende naar Amsterdam, met haar oudere zus Anna. Geesje was naaister of hoedenverkoopster. Anna en Geesje kwamen in contact met Breitner, die beiden gebruikte als model, al poseerde Geesje het vaakst voor hem. Het poseren van de twee zussen Kwak valt samen met Breitners periode die hem in het kader van het japonisme plaatst. Het japonisme: de obsessie met Japan en de Japanse esthetiek die een aantal postimpressionisten hadden, die werd toegepast in hun werk. Zulks deed Van Gogh uiteraard ook, in onder andere zijn Courtisane. Het japonisme had een levensduur van zo’n zeventig jaar, van grofweg 1870 tot 1940. Eén van de hoofdkenmerken van het japonisme is de zogenaamde asymmetrie, het onderwerp bevindt zich niet in het midden, maar aan één van de weerszijden. Zoals ook te zien is bij de kimono-schilderijen. De vruchtbodem voor Breitners japonisme was een tentoonstelling van Japanse prentkust, die in 1892 te zien was in Den Haag. Naast de kimono-schilderijen, staat Breitner vooral bekend om zijn stadsgezichten, die hij schilderde met wat hij de ‘fijne damp’ noemde. Die ‘fijne damp’ is onder andere te zien op De Singelbrug bij de Paleisstraat in Amsterdam, maar meen ik ook aan te treffen op Meisje in witte kimono; een bepaalde ‘waas’ over het doek. 

De Singelbrug bij de Paleisstraat in Amsterdam - George Hendrik Breitner

Lang heeft Geesje niet geposeerd voor Breitner, ze emigreerde tezamen met haar jongere zus Niesje in 1895 naar Zuid-Afrika. Waar Geesje veel te vroeg, op tweeëntwintigjarige leeftijd, aan de gevolgen van tuberculose overleed. Maar ze is ruim honderdtwintig jaar later nog steeds te zien als Meisje in witte kimono en andere werken van Breitner. Kunst is natuurlijk ook het vastleggen van een bepaald tijdsbestek.